مسجد جامع دزک سراوان

مسجد جامع دزک متعلق به اوائل دوره اسلامی در روستای دزک از توابع سراوان واقع شده است. این مسجد تاریخی جزو بناهای حائز اهمیت شهرستان سراوان است. این بنای تاریخی از خشت خام ساخته شده و از تنه و ساقه درخت خرما برای پوشاندن سقف آن استفاده شده است .
بنای مسجد جامع دزک فاقد کتیبه است و تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست، اما با توجه به شیوه ساخت مسجد، شبستان های ستون دار، قوس های بیضی و تخم مرغی، سادگی و بی پیرایگی معماری و کلیه الحاقات آن به نظر می‌رسد که قدمت این مسجد به اوائل دوره اسلامی برمی گردد .
در سه قرن نخستین حکومت اسلامی در ایران، مساجد به شیوه‌ای بسیار ساده و به پیروی از معماری ساسانی ساخته می‌شدند. زادگاه اولین نمونه‌های معماری اسلامی ایرانی را خراسان می‌دانند، به همین سبب سبک معماری بناهای این دوران (امویان، عباسیان، طاهریان و ... )، «خراسانی» نامیده می‌شود. البته نام های دیگری هم از جمله شبستانی، عباسی و هیپو استایل نیز به این نوع سبک نسبت می‌دهند و ویژگی مشترک همه‌ آنها در نظر گرفتن سادگی بنا است .
مسجد جامع دزک در زمینی به زیربنای900 متر مربع و به شکل مستطیل با ابعاد 25متر در 35متر و با دیوارهایی به عرض1.5متر، ارتفاع 6متر تا 8متر بر روی ستون‌هایی به قطر 1.5متر در مکانی مرتفع و در نزدیکی قنات دزک بنا شده است.
مسجد جامع دزک همچون مساجد شبستانی قرون اولیه اسلام در ایران، صحنی در مرکز دارد که رواق ها (رواق غربی و شرقی) و شبستان هایی (شمالی/زمستانی و جنوبی/تابستانی) که در اطراف صحن گردآمده اند. بخش های دیگری هم در مسجد وجود دارد از جمله فضایی برای استراحت زائران، چله خانه و سرویس بهداشتی که کارکرد جانبی و فرعی دارند .
در جنوب شرق مسجد قرار دارد، مسیر پلکانی به سمت پائین به عمق 4متر به زیرزمینی راه دارد، به اتاقی مدور به ابعاد 2متر طول 1.8متر ارتفاع و 1.5متر عرض ختم می‌شود. این اتاق زیرزمینی موسوم به چله‌خانه به منظور عبادت و ریاضت نفس مورد استفاده قرار می‌گرفته که به مدت چهل روز در آن به عبادت می‌پرداختند و در این مدت جز برای نماز فرض و رفع ضروریات از آن بیرون نمی‌آمدند. و با غذای کم و خواب کوتاه این مدت را سپری می‌کردند.
از آنجا که در مساجد صدر اسلام جای مخصوصی برای محراب مشخص نمی‌کردند، در این مسجد نیز محرابی که از بیرون مشخص باشد وجود ندارد. اما محرابچه‌ای کوچک در جهت قبله و نزدیک منبر در داخل دیوار کنده‌کاری شده است. همچنین منبر خشتی نیز در شبستان جنوبی قرار دارد .
تا چند دهه پیش از در چوبی ساخته شده از درخت گز برای ورود و خروج از مسجد استفاده می‌شد که آخرین در چوبی مسجد که طبق کنده‌کاری روی آن توسط نجاری به نام «دین محمد» در سال 1318 هجری قمری ساخته شده، در حال حاضر در قسمت انتهایی ایوان جنوبی مسجد نگهداری می‌شود.
در طول این سال ها مسجد جامع دزک همواره مورد استفاده و مراجعه محلی ها و مردم منطقه بوده است و برنامه های مذهبی در آن جریان دارد. به همین دلیل در دوره های مختلف و سال های اخیر هم دست خوش تغییرات و ساخت و سازهایی شده است. مثل : تخریب ایوانها و ستون‌های شرقی برای تعریض بخش زمستانی مسجد طی سال های اخیر، تغییر در ورودی اصلی، الحاق سرویس بهداشتی و وضوخانه در ضلع جنوبی، نصب درهای الومینیومی در دوره پهلوی، موزاییک کاری کف مسجد و.... برخی از این تغییرات با فضای تاریخی مسجد ناهمگونی ایجاد کرده است .
منبع : islahweb.org - ladiez.ir